Θεσσαλονίκη. Βυζαντινοί απόηχοι. Ένα οδοιπορικό στην Άνω Πόλη και τα υπέροχα βυζαντινά μνημεία της
Η Άνω Πόλη της Θεσσαλονίκης αποτελεί το παραδοσιακό τμήμα της πόλης, που διατηρεί, ως σήμερα και χωρίς ουσιαστικές αλλαγές, τα βασικά χαρακτηριστικά όλων των ιστορικών περιόδων της Θεσσαλονίκης και ιδιαίτερα της βυζαντινής. Η λαμπρή βυζαντινή πολιτιστική κληρονομιά της Θεσσαλονίκης, αντικατοπτρίζεται, με τρόπο θαυμαστό, στα γραφικά πλακόστρωτα καλντερίμια, στους φροντισμένους και λαμπρούς βυζαντινούς ναούς και στα τείχη της Ακρόπολης στην Άνω Πόλη, που δικαιολογούν, απόλυτα, το απόγειο της δύναμης, στο οποίο έφτασε η πόλη, στα χρόνια του Βυζαντίου. Και είναι γεγονός, πως μέσα στον ιστορικό πολεοδομικό ιστό της Άνω Πόλης, συντελείται ένα φαντασμαγορικό ταξίδι στο βυζαντινό παρελθόν της πόλης και αποκαλύπτεται το ξεχωριστό ιστορικό προφίλ της Θεσσαλονίκης, που, μολονότι κέρδισε, επάξια, τον τίτλο της « συμβασιλεύουσας» πόλης στα χρόνια του Βυζαντίου, παραμένει μια πραγματική βασίλισσα στις καρδιές όλων των κατοίκων και των επισκεπτών της.
Ελάτε, λοιπόν, να ανακαλύψουμε mazi, μέσα από γοητευτικές διαδρομές στις γραφικές γειτονιές και επιλεγμένα μνημεία της Άνω Πόλης, τους λόγους εκείνους, για τους οποίους η περιοχή, πολιτισμικά και ιστορικά θεωρείται η πιο ενδιαφέρουσα περιοχή της Θεσσαλονίκης, γεμάτη από ξεχωριστές εικόνες και εκπλήξεις για τον καθένα.
Τείχη. Πύργος Τριγωνίου και Επταπύργιο
Ακολουθώντας τα ίχνη της εντυπωσιακής βυζαντινής οχύρωσης, που διατηρούνται, σχεδόν ακέραια, στην περιοχή της Άνω πόλης, αποκαλύπτεται στα μάτια κάθε επισκέπτη ο επιβλητικός οχυρωματικός περίβολος της Ακρόπολης, απόλυτα ενταγμένος, σήμερα, στον σύγχρονο πολεοδομικό ιστό της πόλης. Δύο μεγάλες πύλες, οι Πορτάρες, οδηγούν στο εσωτερικό της Ακρόπολης, που, ανέκαθεν, χρησίμευε ως τελευταίο καταφύγιο των κατοίκων σε περιπτώσεις άλωσης της πόλης. Δίπλα στην ανατολική Πορτάρα, που οδηγεί εκτός των τειχών, είναι η πύλη της αυτοκράτειρας Άννας Παλαιολογίνας, δίνοντας άμεση πρόσβαση στον Πύργο Τριγωνίου, γνωστός κι ως πύργος της Αλύσεως. Εντυπωσιακός και άκρως επιβλητικός ο κυλινδρικός αυτός πύργος, που χτίστηκε την ίδια εποχή με τον Λευκό Πύργο, βρίσκεται στον πιο εντυπωσιακό εξώστη της πόλης, προσφέροντας ένα πανόραμα, που κόβει την ανάσα και αποζημιώνει τις αισθήσεις. Στο υψηλότερο σημείο της, η Ακρόπολη επιστέφεται από το φρούριο Επταπύργιο, το ξακουστό Γεντί Κουλέ, ένα μνημειακό συγκρότημα της εποχής των Παλαιολόγων, που αποτελείται από τον οχυρωματικό περίβολο με δέκα πύργους. Μνήμες της πρόσφατης ελληνικής ιστορίας ξυπνούν στο απόρθητο, αυτό, φρούριο της Θεσσαλονίκης, καθώς το μνημείο, μέσα στην μακραίωνη ιστορία του, μετατράπηκε, μεταξύ άλλων, σε χώρο φυλάκισης και συνέτισης πολιτικών κρατουμένων, για να αποκτήσει, αργότερα, την αρχαιολογική και ιστορική υπόσταση, που το αναδεικνύουν, σήμερα, ως κορυφαίο ιστορικό αξιοθέατο της πόλης.
Μονή Βλατάδων
Σε κοντινή απόσταση από τον πύργο Τριγωνίου βρίσκεται η περίφημη πατριαρχική μονή Βλατάδων, ένα από τα πιο γνωστά και αναγνωρίσιμα μνημεία της Θεσσαλονίκης. Το μοναστήρι, που ιδρύθηκε τον 14ο αιώνα και, μέχρι σήμερα, διατηρεί τα πατριαρχικά προνόμιά της, είναι μια αληθινή όαση πρασίνου στην Άνω Πόλη και ένας ανυπέρβλητος χώρος πνευματικής κατάνυξης, που δεν αφήνει ασυγκίνητο κανένα. Χτισμένο σε μια άκρως προνομιακή θέση με καταπληκτική θέα προς την πόλη και τον Θερμαϊκό κόλπο, το Τσαούς Μοναστίρ, όπως ονομαζόταν η μονή στα χρόνια της Τουρκοκρατίας, παρουσιάζει σήμερα τους ανεκτίμητους εκκλησιαστικούς του θησαυρούς, όπως αυτοί εκφράζονται, μέσα από τις εκπληκτικές τοιχογραφίες και τις βυζαντινές εικόνες, που κοσμούν το καθολικό του ναού της Μεταμόρφωσης του Κυρίου, έργα όλα υψηλής καλλιτεχνικής ποιότητας και αξίας. Ο μικρός ζωολογικός κήπος με τα παραδείσια πτηνά και το Πατριαρχικό Ίδρυμα μελετών και έρευνας της βυζαντινής ιστορίας, που φιλοξενούνται στον αύλειο χώρο της μονής, συμπληρώνουν, ιδανικά, το προφίλ ενός πνευματικού κέντρου ύψιστης αξίας για τη θρησκευτική και πνευματική ζωή της πόλης.
Μονή Λατόμου- Όσιος Δαβίδ
Μέσα από στενά και δαιδαλώδη καλντερίμια, πέτρινα σκαλοπάτια και ολάνθιστες γραφικές πλατείες της Άνω Πόλης, σε κοντινή απόσταση με τη μόνη Βλατάδων, ο επισκέπτης οδηγείται προς την μονή Λατόμου ή, αλλιώς, στον Όσιο Δαβίδ. Κρυμμένη, στην κυριολεξία, από τα γύρω σπίτια, που περιβάλλουν το λαμπρό βυζαντινό μνημείο, η μονή, που οφείλει το όνομα της στα λατομεία μαρμάρου, που υπήρχαν στην περιοχή, στο παρελθόν, είναι ένα αληθινό κόσμημα της βυζαντινής ιστορίας της Θεσσαλονίκης και ένα μνημείο, που προκαλεί παγκόσμιο ενδιαφέρον, για το εκπληκτικό ψηφιδωτό, που κοσμεί το εσωτερικό της. Το Όραμα του Ιεζεκιήλ, όπως είναι γνωστό το συγκεκριμένο ψηφιδωτό στην βυζαντινή τέχνη, συμβολίζει το μεγαλείο του Θεού, παρουσιάζοντας για πρώτη και μοναδική φορά τη μορφή του Ιησού, ως αγένειου εφήβου, στον τύπο των αντίστοιχων αρχαιοελληνικών αγαλμάτων της κλασικής ομορφιάς. Ακολουθώντας τις προσταγές της βυζαντινής τέχνης, πλήθος από συμβολισμούς, σε συνδυασμό με τα λαμπερά, εξαίσια χρώματα των ψηφίδων, αποδίδουν, αριστοτεχνικά, την εικόνα του Παραδείσου και μεταδίδουν με τρόπο, απολύτως κατανοητό, τα μεγαλύτερα διδάγματα της ορθόδοξης χριστιανικής πίστης. Οι τοιχογραφίες υψηλής αισθητικής, που συμπληρώνουν την εσωτερική διακόσμηση του ναού, εντείνουν την υποβλητικότητα και το αίσθημα κατάνυξης, που υποβάλλει τον καθένα, όταν εισέρχεται στο εσωτερικό του μικρού ναού, ενώ ο φροντισμένος ολάνθιστος κήπος, με την εκπληκτική θέα προς την πόλη, ολοκληρώνει μια πρωτόγνωρη εμπειρία πνευματικής μυσταγωγίας.
Άγιος Νικόλαος Ορφανός
Το ταξίδι στην πλούσια βυζαντινή παράδοση και ιστορία στην Άνω Πόλη της Θεσσαλονίκης συνεχίζεται με την επίσκεψη σε έναν ακόμη ναό ξεχωριστής ομορφιάς και σημασίας, τον Άγιο Νικόλαο τον Ορφανό. Η μικρή και απέριττη στην εξωτερική της όψη εκκλησία, που αφιερώθηκε στον προστάτη Άγιο των ορφανών παιδιών, αποτελεί ένα πραγματικό μουσείο της λαμπρής βυζαντινής παλαιολόγειας ζωγραφικής, καθώς διατηρεί στο εσωτερικό της ολόκληρη την πλούσια εικονογράφησή της. Το εντυπωσιακό ζωγραφικό εικονογραφικό πρόγραμμα του ναού, χωρίζεται σε ζώνες και αποκαλύπτει πως πρόκειται για έργο εμπνευσμένου καλλιτέχνη. Εξίσου εντυπωσιακά είναι και τα αρχιτεκτονικά μέλη, κίονες και κιονόκρανα, που κοσμούν το εσωτερικό του ναού, ενώ το καταπράσινο και σκιερό προαύλιο της εκκλησίας, εντείνει, αναμφίβολα, τον χαρακτήρα του μνημείου, ως αληθινού ησυχαστηρίου σώματος και ψυχής.
